Sesję Steampunk Locomotive niektórzy z Was mogą kojarzyć z mojego facebookowego profilu. Nie ukrywam, że projekt ten darzę dużym sentymentem i należy do ulubionych, w których przyszło mi brać udział. Jako, że sesja wśród starych parowozów nawiązuje do czasów wiktoriańskich, epoki pary i stylistyki steampunkowej, przenieśmy się choć na chwilę do dość odległego już świata XIX-wiecznych podróży, gdy kosztowały one znacznie więcej zachodu niż obecnie, a odbywały się nierzadko w kłębach pary.
Kolej żelazna i lokomotywa parowa – umasowienie podróżowania
Na czasy XIX wiecznej rewolucji przemysłowej, przypada uruchomienie kolei żelaznej, co stanowiło przełom na miarę obecnych tanich linii lotniczych i wpłynęło na upowszechnienie podróży. Przemieszczanie na znacznie odległości stało się prostsze i po raz pierwszy dostępne również dla klas, dla których wcześniej nie było osiągalne. Zmiany następowały także w mentalności, a przemieszczanie się bez konkretnego celu, traktowane wcześniej jako włóczęgostwo ewoluowało w nierozumiane wcześniej powszechnie podróże dla przyjemności.
Historia kolei żelaznej nierozerwalnie łączy się dziejami lokomotywy parowej. Jej początki sięgają 1770 roku i są dość osobliwe. Otóż niejaki Nicolas Joseph Cugnot zaprojektował we Francji trójkołową machinę z dużym, napełnianym wodą kotłem. Poruszała się z prędkością zawrotnych 4 kilometrów na godzinę, a jej obsługa wymagała udziału czterech osób. Pojazd Cugnota musiał się zatrzymywać mniej więcej co kwadrans, kiedy to pod kotłem rozpalano ognisko i czekano, aż wytworzy się ilość pary wystarczająca na następną kilkunastominutową podróż.
Za symboliczny dzień narodzin współczesnej kolei uznać można 27 września 1825 roku, kiedy to nastąpiło uroczyste otwarcie mierzącej 19 kilometrów linii Stockton – Darlington, na której rozwinąć można było prędkość do 39 km/h. Jej twórca, George Stephenson zbudował również pierwszy przeznaczony na potrzeby kolei parowóz “Locomotive”, który poza składem towarowym podczepiony miał wagon osobowy, którym przewieziono dostojników uroczystości otwarcia kolei. Był to zarazem pierwszy w historii przewóz pasażerów koleją napędzaną parowozem.
Dynamiczny rozwój europejskiego kolejnictwa dała jednak początek powstała kilka lat później linia Liverpool – Manchester. Również z nią związane jest nazwisko Stephensona, który przebojem wygrał konkurs na parowóz mający obsługiwać nowe połączenie. Mowa o słynnej lokomotywie parowej “The Rocket”, którą skonstruował razem z synem, uznawaną za pierwszy “nowoczesny” parowóz będący wzorem dla przyszłych rozwiązań.
Podróż z paszportem
Do XVIII wieku swobodne przemieszczanie się między krajami nie było czymś na porządku dziennym. Do odbycia podróży upoważniały papiery polecające, czyli glejt wydany przez władcę odwiedzanego kraju, będący jednocześnie polisą ubezpieczeniową na czas wyjazdu. XIX wiek to czas wprowadzenia w Europie pierwszych regulacji ruchu podróżnych w oparciu o paszporty. A skąd w ogóle nazwa dokumentu? Otóż w 1669 roku francuski król Ludwik XIV wydał edykt, zabraniający poddanym opuszczania kraju bez pisemnego zezwolenie władcy na wyjazd. A że wówczas podróże odbywano głównie drogą morską, dokument opatrzony był napisem zezwalającym na „przejście przez port” czyli „Passe port”. Mimo późniejszego upowszechnienia innych środków transportu, nazwa podróżniczej przepustki nie uległa zmianie.
Pierwsze biuro podróży i wycieczki
Rozwój kolei i rozpowszechnienie podróży zaowocowały wkrótce zainicjowaniem zupełnie nowej działalności biznesowej, czyli organizacji grupowych wycieczek. Pionierem w tej dziedzinie był Anglik, Thomas Cook, który w 1841 roku zorganizował pierwszą publiczną wycieczkę pociągiem, a trzy lata później otworzył pierwsze w Europie biuro podróży.
Pierwszym polskim biurem podróży był założony we Lwowie w 1920 roku Orbis. Dość szybko Orbis awansował do grona 10 najlepszych biur podróży na świecie, a w 1933 roku, po zakupie jego akcji przez bank PKO, siedziba spółki została przeniesiona do Warszawy. Przed wybuchem II Wojny Światowej biuro dysponowało 136 oddziałami w Polsce i 19 za granicą. Do 1939 roku Orbis działał z rozmachem, obsługując ponad 5 milionów klientów.
- Model: Janek Werbanowski Stylizacjal: Janek Werbanowski, Starling Szpak Modelka/Stylizacja: Apolonia Hernik Lady Elbereth MUA: Vanity Delacroix Fot: Agnieszka Szwed Sesja Steampunk Locomotive Pro
Murray i Bedecker – Lonely Planet XIX wieku
Zanim jednak pierwsi ochotnicy wysłani zostali na masową wycieczkę, wydano w Anglii publikację stanowiącą niejako rewolucję w sposobie pisania o podróży. Był to można rzec pierwszy przewodnik turystyczny we współczesnym rozumieniu tego słowa. O podróżach pisano oczywiście znacznie wcześniej, a pierwsze relacje z odwiedzanych krain popełniano już w starożytności. Jednak pozycja Johna Murraya III, wydana przez jego ojca Murraya II, zmieniła na stałe stosunek Europejczyków do czerpania informacji o wyjazdach. Poetyckie opisy odwiedzanych lokalizacji ustąpiły miejsca dość suchym informacjom praktycznym i wytyczonym punkt po punkcie trasom zwiedzania. W Niemczech przewodniki utrzymane w podobnym tonie wydawać zaczął niejaki Karl Bedecker. Publikacje Murraya i Bedeckera cieszyły się autorytetem do tego stopnia, że pozytywna bądź negatywna ocena decydowała w dużej mierze o być czy nie być hotelowego biznesu, doprowadzając niektóre przybytki do bankructwa. Pozycje te stały się atrybutem szanującego się XIX-wiecznego podróżnika, wówczas jednak głównie tego z wyższych sfer.
Kolej na ziemiach polskich w XIX w
Czasy przypadające na rozwój kolei w Europie nie był dla Polski delikatnie mówiąc szczególnie szczęśliwe. Wymazanie z map dyskwalifikowało nasz kraj z udziału w techniczno-cywilizacyjnym wyścigu, a rozwój przemysłowy, w tym linii kolejowych, uzależniony był od interesów politycznych, gospodarczych i wojskowych zaborców. Kolej żelazna zawitała na nasze ziemie w 1842 roku, gdy otwarto pierwsze publiczne połączenie między Wrocławiem a Oławą. Później linię doprowadzono aż do Mysłowic i jak podaje Polska Kronika Filmowa przejazd na całej trasie kosztował odpowiednio: 73 srebrne grosze w trzeciej klasie, 119 w drugiej i 159 groszy w pierwszej.
Następnym kolejowym przedsięwzięciem była Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska, będąca pierwszą taką koleją na terenie Królestwa Polskiego. Łącznie z budową kolei wybudowano w Warszawie okazały gmach Dworca Wiedeńskiego projektu Henryka Marconiego. Dziś jego miejsce zajmuje stacja metra “Centrum”. W miejscu dzisiejszej “patelni” widniałą tablica pamiątkowa z tekstem: “Tu stała wieża zegarowa dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej”. Tablica zaginęła jednak podczas budowy stacji metra.
15 października 1845 roku fragment kolei Warszawsko-Wiedeńskiej doprowadzono do Skierniewic.
Parowozownia Skierniewice
Parowozownia w Skierniewicach to pierwszy i największy w kraju prywatny zbiór taboru kolejowego z okresu historycznego. Właścicielem eksponatów jest Polskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei, będące największą i najstarszą grupą miłośników kolei w Polsce. Zgromadzona tu kolekcja liczy ponad 100 pojazdów wśród których obejrzeć można m.in. parowozy, lokomotywy spalinowe, jak również wagony pasażerskie i towarowe z drugiej połowy XIX wieku i pierwszej połowy XX wieku. W parowozowni, oprócz europejskich kolejowych perełek, zostało zachowane wyposażenie związane z obsługą trakcji parowej oraz wyposażenie warsztatowe.
Wśród najcenniejszych eksponatów można wymienić między innymi jeden z pięciu zachowanych na świecie drewnianych wagonów restauracyjnych z 1910 roku, wagon salonowego powojennego pociągu rządowego z 1953 roku, pruski wagon czteroosiowy do pociągów pospiesznych z 1907 roku o konstrukcji drewnianej, jak również wagon pasażerski o sześciu osiach z bocznymi drzwiami z 1906 roku a także jedyny zachowany egzemplarz polskiej lokomotywy przemysłowej z 1914 roku. Skierniewicka parowozownia wpisana jest do rejestru zabytków.
Eksponaty z parowozowni wykorzystane były w filmach, m.in. w „Liście Schindlera” oraz „Pianiście”, a także produkcjach dokumentalnych. Posłużyły również jako tło naszej sesji:
Steampunk Locomotive Pro
Organizacja sesji: Joanna Kołakowska, Sławomir Tomaszkiewicz
Uczestnicy sesji (modelki/medele, MUA, stylizacje, fryzury) >>